Σίγουρα δεν θέλετε να μεγαλώσουν τα παιδιά σας γεμάτα θυμό και μίσος. Ξέρετε πόσο φρικτό είναι να βρίσκεσαι κοντά σ’έναν άνθρωπο που ξεσπά θυμωμένα. Ξέρετε πόσο απαίσια νιώθετε οι ίδιοι, όταν βλέπετε τα παιδιά σας να’χουν εκρήξεις θυμού. Επιπλέον, ξέρετε πόσο απαίσια αισθάνονται τα ίδια. Βλέπετε στο πρόσωπό τους να ζωγραφίζεται ο θυμός κι ο πόνος, όταν έχουν μια έκρηξη οργής. Ξέρετε ότι δεν είναι καλό γι’αυτά να’χουν αυτές τις εξωτερικές ή εσωτερικές εκρήξεις. Αν συνεχίσουν με τον ίδιο τρόπο, όταν μεγαλώσουν θα γίνουν και τα ίδια θύματα, όπως αυτοί που θυματοποιούν τώρα.
Τα παιδιά θα’ναι πολύ πιο παραγωγικά κι ευτυχισμένα. Θα μπορούν να απολαύσουν περισσότερο τη ζωή, αν καταργήσουν αυτή τη ζώνη του θυμού από τη ζωή τους. Πρώτα απ’όλα, όμως, θα πρέπει να καταλάβετε και στη συνέχεια να τα διδάξετε, ό,τι δεν πρόκειται ν’ανεχτείτε τέτοιες συμπεριφορές.
Η οργή είναι αποτέλεσμα της σκέψης
Τα παιδιά μαθαίνουν από νωρίς να το κάνουν αυτό. Είναι δικός σας λογαριασμός να φροντίσετε να μην ενισχύετε αυτό το είδος συμπεριφοράς στα παιδιά από όταν είναι μικρά. Αλλιώς, κινδυνεύουν να μεγαλώσουν πιστεύοντας ότι μπορούν να κάνουν τους άλλους ό,τι θέλουν, με δικαιολογία:
«Είμαι πολύ νευρικός άνθρωπος, δεν μπορώ να κάνω διαφορετικά – φταίνε τα κύτταρά μου». Πρέπει να υιοθετήσετε μια στάση που αρνείται τις δικαιολογίες, προκειμένου να βοηθήσετε τα παιδιά να μάθουν ότι ο θυμός δεν είναι ο τρόπος που δέχεστε να συμπεριφέρονται μαζί σας ή με οποιονδήποτε άλλον. Μη φοβηθείτε να αντιμετωπίσετε αυτόν το θυμό. Φροντίστε όμως να μην ενισχύσετε, άθελά σας, αυτό ακριβώς που θέλετε να εξαλείψουν από τη ζωή τους.
Όταν υποχωρείτε στο θυμό, τα ξεσπάσματα ή τις παράλογες λογομαχίες, διδάσκετε στα παιδιά να χρησιμοποιούν τις στρατηγικές αυτές σ’ολόκληρη την ζωή τους. Όταν μιλάω για μια στάση που αρνείται τις δικαιολογίες, εννοώ να μη δικαιολογείτε την απαράδεκτη συμπεριφορά τους με φράσεις όπως:
«Τι να κάνει, έμοιασε στον πατέρα του»,
«Πάντα ήταν νευρική»,
«Είναι ένα πολύ γλυκό παιδί στην πραγματικότητα, μόνο που έχει μέσα της έναν μικρό διάβολο, που ξεσπάει κάπου κάπου».
Όλες αυτές οι δικαιολογίες πρέπει να καταργηθούν, αν θέλετε να βοηθήσετε το παιδί σας να φέρεται λογικά και όχι παράλογα σε όλη του τη ζωή.
Τα παιδιά που μεγαλώνουν μέσα στο θυμό, σύντομα καταλήγουν να πιστεύουν ότι δεν φταίνε αυτά, ότι δεν έχουν δυνατότητα ελέγχου πάνω στα ξεσπάσματά τους, και ότι, έτσι κι αλλιώς, η μαμά και ο μπαμπάς δεν θα δώσουν σημασία.
Έχετε πολλούς τρόπους να βοηθήσετε τα παιδιά να ελέγχουν πιο πολύ τον τρόπο που σκέφτονται.
Ο θυμός δεν πηγάζει από τους άλλους ανθρώπους ή τα πράγματα τον κόσμου. Πηγάζει από τον τρόπο που αποφασίζουμε να βλέπουμε τον κόσμο. Αυτή η σημαντική διάκριση πρέπει να γίνει κατανοητή στα παιδιά. Στην αρχή, σκέφτονται θυμωμένα και μετά νιώθουν τα σωματικά αποτελέσματα της εσωτερικής σκέψης τους. Αν ένα παιδί έχει θυμώσει, επειδή κάποιος έπαιξε με ένα παιχνίδι του, δεν ήταν το παιχνίδι που το θύμωσε, ούτε το άτομο που έπαιξε με το παιχνίδι.
Όλα αυτά θα μπορούσαν να συμβούν, κάποια άλλη φορά, χωρίς καν να τα πάρει είδηση. Όταν όμως ανακάλυψε ότι το αγαπημένο του παιχνίδι έλειπε, άρχισε να σκέφτεται ορισμένα πράγματα που του δημιούργησαν θυμό, όπως:
«Ποιος είναι αυτός που τολμάει να παίξει με το παιχνίδι μου! Θα το δείρω αυτό το παιδί ή θα βάλω τις φωνές στη μαμά». Οι θυμωμένες σκέψεις δημιουργούν θυμωμένες αντιδράσεις. Οι θυμωμένες σκέψεις δημιουργούν το ξάναμμα στο πρόσωπο, την αύξηση της αρτηριακής πίεσης, το σφιγμένο σαγόνι και τη σφιγμένη γροθιά. Πάνω σ’ αυτές τις θυμωμένες σκέψεις θα πρέπει να βοηθήσετε τα παιδιά σας να δουλέψουν, προκειμένου να εξαλείψουν το θυμό.
Ο «θετικός» θυμός
Δεν έχω καμιά αντίρρηση για το θυμό που κινητοποιεί τους ανθρώπους και τους σπρώχνει στη δράση. Αφήστε τα παιδιά σας να θυμώσουν για τους κακούς βαθμούς που πήραν και να προσπαθήσουν να βελτιωθούν. Αφήστε τα να θυμώσουν για την πείνα και την αθλιότητα του κόσμου και να προσπαθήσουν να την εξαλείψουν. Αφήστε τα να θυμώσουν για τις αδικίες και να προσπαθήσουν να επηρεάσουν τον κόσμο προς το καλύτερο. Αφήστε τα να θυμώσουν για την επιπολαιότητά τους που άφησαν πεταμένα τα παιχνίδια τους και τα κατέστρεψαν οι άλλοι και να προσπαθήσουν να τα προσέχουν στο μέλλον. Αυτό ονομάζεται εποικοδομητική χρήση του θυμού και όταν οι θυμωμένες σκέψεις κινητοποιούν τα παιδιά προς κάποια διορθωτική δράση, εγώ τις επικροτώ.
Συνήθως, όμως, ο θυμός δεν λειτουργεί έτσι.
Συνήθως, ο θυμός αδρανοποιεί το άτομο που’χει τις οργισμένες σκέψεις και θυματοποιεί εκείνους που υπόκεινται στις συνέπειες της οργισμένης σκέψης. Αυτός ο αδρανοποιητικός θυμός είναι αρρωστημένος και επικίνδυνος και περιορίζει πολύ τις δυνατότητές μας. Πηγάζει από μια έλλειψη εσωτερικής βεβαιότητας σχετικά με τα δικαιώματα των άλλων να μην αφήνουν κάποια πιεστικά άτομα να τα ενοχλούν. Γεννιέται μέσα σε έναν άνθρωπο που είναι κατά βάση δυσαρεστημένος με τον εαυτό του ή που θέλει να είναι ο κόσμος διαφορετικός από αυτό που είναι.
Το ευέξαπτο άτομο (είτε είναι παιδί, είτε ενήλικος) στηρίζεται στο φόβο, προκειμένου να κουμαντάρει τους άλλους και να τους υποχρεώσει να φερθούν με τον τρόπο που νομίζει ότι θα έπρεπε να φέρονται. Τα άτομα αυτά ξέρουν πολύ καλά ότι ο δυσάρεστος τρόπος τους δεν είναι συμπαθητικός σε κανέναν. Στην ουσία, στηρίζονται στις τυπικές αντιδράσεις των άλλων, για να αποκτήσει η στρατηγική τους περισσότερη αποτελεσματικότητα. Ξέρουν πολύ καλά ότι όλοι νιώθουν αμηχανία, όταν βρίσκονται μπροστά σε κάποιον που ξεσπάει με την παραμικρή αφορμή. Έτσι, χρησιμοποιούν την εχθρότητά τους, για να τροφοδοτήσουν την ανάγκη τους για εξουσία και αναγνώριση, σε βάρος της γαλήνης και της ηρεμίας των άλλων.
Τα παιδιά που καταφέρνουν να κάνουν εσάς να θυμώσετε έχουν πολλά κέρδη
Ένας έφηβος που ξέρει ότι, αν προκαλέσει μια λογομαχία γύρω από το ποιο πρόγραμμα της τηλεόρασης θα παρακολουθήσει, μπορεί να αναστατώσει ολόκληρη την οικογένεια, το κάνει για να πετύχει αυτό που θέλει και που οι άλλοι του το παραχωρούν, απλώς, για να μη γίνει φασαρία. Πολύ συχνά, το ευέξαπτο παιδί κάνει μούτρα ή βάζει τις φωνές ή αρχίζει να πετάει πράγματα γύρω του. Τότε όλοι υποχωρούν, προκειμένου να κρατήσουν την ησυχία τους, αντί να αντιμετωπίσουν αυτές τις εκρήξεις. Ισχύει, όμως, και το αντίστροφο.
Μπορεί, βέβαια, να τα αναγκάζετε έτσι να κλείνονται στο δωμάτιό τους για ένα διάστημα, εισπράττουν όμως ένα πολύ ενθαρρυντικό κέρδος:
«Ζήτω! Αυτήν τη φορά την έφερα εκεί που ήθελα τη μαμά — φώναζε και δεν ήξερε τι έλεγε. Τώρα μπορώ να την ελέγχω απόλυτα, με μοναδικό χάσιμο να με κλείνει στο δωμάτιό μου για λίγα λεπτά». Αν αντιδράτε στη συμπεριφορά των παιδιών σας μ’ανεξέλεγκτο θυμό, αυτό σημαίνει ότι παραχωρείτε τον έλεγχο της δικής σας συμπεριφοράς σ’αυτά.
Με αντίτιμο μερικές πειθαρχικές ποινές, μαθαίνουν να σας χειρίζονται με τον ίδιο το θυμό σας. Τα μακροπρόθεσμα κέρδη που αποκομίζουν είναι πολύ σημαντικότερα από τη μικρή ενόχληση μιας ελαφράς τιμωρίας.
Αν καταφέρει να σας κουμαντάρει ένα παιδί, είτε με τον δικό σας θυμό, είτε με τον δικό του, δεν θα σταματήσει ποτέ.
Ο θυμός είναι ένα δίκοπο νευρωτικό μαχαίρι. Αν επιτρέψετε στους άλλους να το χρησιμοποιήσουν εναντίον σας, θα σας κάνουν ό,τι θέλουν, ενώ εσείς προσπαθείτε να αποφύγετε τα ξεσπάσματά τους. Αν επιτρέψετε στον εαυτό σας να σκέφτεται οργισμένες σκέψεις, εξαιτίας της συμπεριφοράς των άλλων, θα υποφέρετε το εσωτερικό τραύμα αυτής της ορμής. Δεν υπάρχει παρά μόνο μία διέξοδος! Πρέπει να διδάξετε στα παιδιά σας ότι δεν είστε διατεθειμένοι να θυμώσετε, ανεξάρτητα από το τι θέλουν εκείνα. Και, ταυτόχρονα, θα πρέπει να τα βοηθήσετε να δίνουν πιο ώριμες συγκινησιακές απαντήσεις στις απογοητεύσεις τους, στην καθημερινή ροή των γεγονότων της ζωής τους.
Πολλές από τις οργισμένες εκρήξεις που χαρακτηρίζουν τις οικογενειακές καταστάσεις φαίνονται ασήμαντες, στην ουσία όμως δεν είναι έτσι. Όταν ο θυμός αφήνεται να ξεσπάει ανεμπόδιστος και γίνεται χειριστής της οικογένειας, τα παιδιά διδάσκονται μερικές πολύ βασικές στρατηγικές χρησιμοποίησής του. Και για ν’ανοίξουν δρόμο στη ζωή τους και για ν’αποφύγουν την ευθύνη να’ναι λογικοί, νομοταγείς και υπεύθυνοι πολίτες. Πολλές φρικτές πράξεις βίας διαπράττονται μέσα σε ένα ξαφνικό ξέσπασμα θυμού, προκαλώντας σε όλη την υπόλοιπη ζωή, πίκρα και αθλιότητα. Πάρα πολλά εγκλήματα που γίνονται σε βρασμό ψυχής δικαιολογούνται με φράσεις:
«Δεν είναι τέτοιος άνθρωπος στην πραγματικότητα, απλώς έσπασε κάποια στιγμή. Δεν πρόκειται να το ξανακάνει».
Αυτό το είδος των δικαιολογιών έχει σαν αποτέλεσμα να διαιωνίζει τις τραγωδίες της ζωής, που γεννιούνται από τέτοιες εκρήξεις οργής. Βοηθήστε τα παιδιά να δουν πόσο ανόητο είναι να χρησιμοποιούν το θυμό σαν έναν τρόπο να εκφραστούν και να πετύχουν αυτό που θέλουν. Πρέπει να μάθουν να χρησιμοποιούν την πνευματική ενέργεια και όχι τη σωματική, προκειμένου να πετύχουν αυτό που θέλουν. Γιατί τελικά κινδυνεύουμε να πληρώσουμε όλοι το γεγονός ότι αφήσαμε κάποιους να εκφράσουν ανεξέλεγκτα το θυμό τους χωρίς να τους περιορίσουμε από την αρχή.
Βέβαια, το να μπορεί κανείς να εκφράσει το θυμό του είναι πολύ καλύτερο απ’το να τον κρατάει θαμμένο μέσα του. Γιατί κάποια στιγμή είναι σίγουρο ότι θα ξεχυθεί προς τα έξω. Είναι αδύνατον να εμποδίσει κανείς τα παιδιά να έχουν οργισμένες σκέψεις και να εκδηλώνουν τα συναισθήματά τους. Ποτέ όμως δεν πρέπει να γίνεται σε βάρος ενός άλλου προσώπου. Αυτή είναι η ουσιαστική ηθική μας. Ποτέ δεν πρέπει αυτό που κάνουμε να εμποδίζει το δικαίωμα του άλλου να εκδηλώνει τον εαυτό του.
Το δικαίωμα του παιδιού σας να σηκώσει τη γροθιά του σταματάει εκεί που αρχίζει το δικό μου δικαίωμα να αποφασίσω ποιο σχήμα θέλω να έχει η μύτη μου. Αυτό είναι όλο και δεν υπάρχουν δικαιολογίες.
Εκφράστε ελεύθερα το θυμό σας, αλλά όχι σε βάρος άλλων
Αφήστε τα παιδιά σας να εκδηλώνουν την εχθρική τους απογοήτευση, όχι όμως σε βάρος ενός άλλου ανθρώπου. Αν είστε θυμωμένοι, κρατήστε μούτρα για μια ώρα, γρονθοκοπήστε το μαξιλάρι σας, ή κλωτσήστε μια μπάλα ποδοσφαίρου. Αλλά οι φωνές, τα ουρλιαχτά, το ξύλο, η εκμετάλλευση, ο εκφοβισμός, οι βρισιές, ή οτιδήποτε άλλο, αν στοχεύουν κάποιο άλλο πρόσωπο, ανεξάρτητα από το ποιο μπορεί να είναι αυτό, δεν μπορούν να αποτελέσουν μια συμπεριφορά ανεκτή μέσα σε μια κοινωνία, όπου θα πρέπει όλοι μας να μάθουμε να συμβιώνουμε. Υπάρχει ένα υψηλότερο επίπεδο, που χρειάζεται να υιοθετούν οι άνθρωποι σε ό,τι αφορά στο θέμα του θυμού.
Το να εκφράζετε το θυμό που νιώθετε με έναν τρόπο που να μην ενοχλεί ή να μη βλάπτει τους άλλους είναι πολύ πιο υγιεινό από το να τον συσσωρεύετε για μια μεταγενέστερη έκρηξη.
Το να στρέφετε την οργή προς μια διέξοδο κινητοποίησης, αντί να την αφήνετε να σας αδρανοποιεί, είναι ακόμα καλύτερο. Η υψηλότερη βαθμίδα, όμως, είναι να πάψετε να έχετε θυμωμένες σκέψεις. Το να μάθετε να δέχεστε τους ανθρώπους, που’ναι διαφορετικοί από σας, είναι πολύ πιο σπουδαίο απ’το να θυμώνετε μαζί τους γι’αυτό που’ναι. Το να μάθετε να μην νευριάζετε, όταν χάνετε τα κλειδιά σας, είναι ανώτερο απ’το να εκφράζετε τον εσωτερικό σας εκνευρισμό. Το να μάθετε να χρησιμοποιείτε το μυαλό σας δημιουργικά, αποφεύγοντας την εσωτερική ένταση του θυμού, αντιμετωπίζοντας τον εαυτό σας με τον πιο υγιή τρόπο, είναι πολύ σημαντικό.
Γνώμη μου είναι ότι μπορείτε να βοηθήσετε τα παιδιά σας ν’ανεβούν προς τα πάνω αυτήν την κλίμακα του θυμού:
-Ξεκινώντας από το χαμηλό σκαλί της χρησιμοποίησής του για να σας κουμαντάρει ένα παιδί,
-να προχωρήσουν στο επόμενο στάδιο της κινητοποίησης, της έκφρασης του θυμού με έναν ανώδυνο τρόπο, και
-να φτάσουν στο σημείο που θα’ναι τόσο συμφιλιωμένα με τον εαυτό τους, που δεν θα χρειάζεται να τρέφουν οργισμένες σκέψεις.
Είμαι σίγουρος ότι θέλετε να μεγαλώσουν τα παιδιά σας και να θεωρούν τον κόσμο σαν ένα μέρος θαυμαστό. Όχι σαν έναν τόπο γεμάτο οργή. Σίγουρα, θέλετε να καθορίζουν εκείνα το πεπρωμένο τους. Όχι να βρίσκονται σε μια συνεχή αναστάτωση (ή να τη δημιουργούν), εξαιτίας της ανικανότητάς τους να σκεφτούν με ειρηνικούς τρόπους.
